A catalogue of Western manuscripts at the Bodleian Libraries and selected Oxford colleges

MS. Auct. D. 5. 5

Summary Catalogue no.: 27875

A Bernard of Clairvaux, William of St-Thierry, etc.; England or France, 13th century, second half. B Gospel of Matthew with glossa ordinaria, Germany (?), 12th century

Physical Description

Composite: two manuscripts (pp. 1–350 | pp. 351–446) together at an uncertain date.
Secundo Folio: apprehensus
Extent: iii (paper) + 2 + 168 + 49 + iii (paper) leaves
Foliation: Paginated i-x, 1-400, 401a, 401b, 402a, 402b, 403-51.

Binding

17th- or 18th-century binding of leather over pasteboard; sewn on three double bands.

History

Provenance and Acquisition

'14' in medieval arabic numbers at the top of fol. vii, the first endleaf: perhaps a pressmark.

It is not certain when the two parts of the volume came together. Part A shows evidence of an earlier binding with rust stains at the beginning from a clasp; but 14th-century (?) annotation on p. 64 of part A resembles annotation on the final page (446) of part B.

Given to the Bodleian on 7 Oct. 1760 by James Fletcher, bookseller, of Oxford (-1795) (inscription, p. x).

MS. Auct. D. 5. 5 – Part A (pp. 1-350)

Contents

Language(s): Latin

1. (pp. 1-8)
William of St.-Thierry, De contemplando deo
Rubric: Liber beati B(ernardi) de amore dei
Incipit: ⟨V⟩enite ascendamus ad montem domini
Explicit: reconciliamur adoramus et benedicimus tibi g(lorio)sa in secula amen
2. (pp. 8-25)
William of St.Thierry, De natura et dignitate amoris
Rubric: Tractatus beati Bernardi de caritate
Incipit: ⟨A⟩rs est arcium ars amoris
Explicit: et nouissimi primi
3. (pp. 25-40)
Bernard of Clairvaux, De diligendo deo
Rubric: Bernardus de diligendo deo
Incipit: ⟨V⟩iro illustri domini Ascelmo […] Orationes a me et non questiones poscere solebaris
Explicit: miseracionis affectus
4. (pp. 40-71)
William of St.Thierry, Epistola ad fratres de Monte Dei
Rubric: Incipit liber beati Bernardi ad fratres de Monte de triplici statu hominis
Incipit: ⟨M⟩isericors et miserator dominus
Explicit: secretum meum mihi. Amen.
Final rubric: Explicit liber beati Bernardi ad fratres de Monte
5. (pp. 71-112)
Bernard of Clairvaux, De consideratione
Rubric: Incipit prefacio exortacionum beati Bernardi abbatis Clareualensis ad Genium[sic] papam
Incipit: ⟨S⟩ubit aliquid animum dictare
Final rubric: Explicit prefacio
Rubric: Incipit primus liber […]
Incipit: ⟨U⟩nde ergo iam incipiam?
Explicit: set non finis querendi
6. (pp. 112-131)
Bernard of Clairvaux, De XII gradibus humilitatis
Rubric: Liber beati Bernardi de .xii. gradibus humilitatis
Incipit: ⟨R⟩ogasti me frater .G. quatinus
Explicit: (p. 130) in nostro codice leges

Followed (p. 130) by:

Rubric: Septimus gradus humilitatis
Incipit: ⟨S⟩eptimus humilitatis gradus est si omnibus se inferiorem et deteriorem non solum sua ore pronuntiet [Regula Benedicti] […] Multos mouere solet ista septima
Explicit: Gregorius, uera iusticia habet compassionem, falsa semper indignacionem

On p. 131 is a table of 'gradus', cf. J. Leclercq, ‘Pour l’histoire des traités de S. Bernard’, Analecta Sacri Ordinis Cisterciensis, 15 (1959), 56–78 at 67–69.

Incipit: Corde et corpore semper humilitatis ostendere
Explicit: In duobus qui restant contempus dei
7. (pp. 132-42)
Bernard of Clairvaux, Apologia ad Guillelmum abbatem
Rubric: Incipit apologicum[sic] Bernardi abbatis Clairuall' ad Willelmum abbatem
Incipit: ⟨V⟩enerabili patri Willelmi
Explicit: precor et supplico
8. (pp. 142-53)
Ps.-Bernard of Clairvaux, De gradibus caritatis
Rubric: \De dilectione/
Incipit: ⟨R⟩egula dileccionis diuinitus instituta hec est, Diliges dominum deum tuum. Quid est dileccio? Amor. Est amor terrenus et diuinus. Fons unus intus saliens hos duos riuos infundit […] Caritas igitur gradu primo dilectio est, diuina ab omnibus terrenis ac presentibus prorsus auersa […] Secundus gradus. Origo eius deus est. Ibi altus [sic for alitus], ibi natus, ibi prouectus, ibi ciuis
Explicit: reuerenciam creatori exhibere non desistemus. Explicit.

Also in BnF Latin 1727 fols. 152v-157r, with rubric 'Incipit liber de gradibus caritatis' and final rubric 'Expliciunt tractatus sancti Bernardi abbatis Clar.' (Cf. István P. Bejczy, 'De origine virtutum et vitiorum: An Anonymous Treatise of Moral Psychology (c. 1200-1230)', Archives d'histoire doctrinale et litteraire du Moyen Age 72/1 (2005), 120.) Describes nine 'gradus', each noted with a marginal rubric.

9. (pp. 153-171)
Bernard of Clairvaux, De praecepto et dispensatione
Incipit: ⟨D⟩onmo abbati Columbensii frater Bernardus
Incipit: Qua mento iam tacebo?
Explicit: studui satisfacere uoluntati
10. (pp. 171-8)
Bernard of Clairvaux, Ep. 7
Incipit: ⟨S⟩i maneres in caritate
Explicit: qui non redierint moriuntur
11. (pp. 178-94)
Bernard of Clairvaux, De gratia et libero arbitrio
Incipit: ⟨D⟩omino W. abbati […] Loquente me coram aliquando
Explicit: hos et magnificauit
12. (pp. 194-197)
Ps.-Bernard of Clairvaux, Sermo ad religiosos
Rubric: ⟨Sermo beati Bernardi ad religiosos⟩
Incipit: ⟨E⟩x quo surgitur ad matutinas uel ad uigilias? Vite sue tempus semper debet monachus prospicere et uidere ut semper benefaciat
Explicit: superest in quo possit pugnare

For other copies (including BnF Latin 1727 fols. 123r-124r, also attributed to Bernard) see Bejczy, 120.

13. (pp. 197-209)
Bernard of Clairvaux, Epistola de tribus uirtutibus (ep. 42)
Incipit: ⟨D⟩omino suo uenerabili Senonensium H. archiepiscopo
Incipit: ⟨O⟩mnes iuxta domini preceptum
Explicit: propria iminere manu. Explicit.
14. (pp. 209-12)
Bernard of Clairvaux, Sermo I in conuersione sancti Pauli
Rubric: \Sermo beati Bernardi de conuersione sancti Pauli/
Incipit: ⟨M⟩erito quidem dilectissimi conuersio doctoris gencium
Explicit: humilitatem discentes in Christo domino cui est […]
Schneyer I.447(no. 89)
15. (p. 212)
Incipit: ⟨P⟩erfectissima atque plenissima iusticia est deum toto corde amare
Explicit: omni populo amabilis appareas(?)

Extract from Paulinus of Aquileia, Liber exhortationis (PL 40.1047-8; CPPM II.3078).

16. (pp. 212-247)
Bernard of Clairvaux, Epistolae

A collection comprising both full letters and centos of extracts, in parts closely resembling the collection in BnF Latin 1727. Rubrics not filled in but guides for most survive in the lower margin.

(pp. 212-14)
Rubric: ⟨Ad Garinum Albensem abbatem et ad ceteros fratres eiusdem loci⟩
Incipit: ⟨R⟩euerendo patri […] Reuera nunc
Explicit: dixerim putet
Ep. 254
(pp. 214-16)
Rubric: ⟨Qua ratione soli ex omnibus antiquis Machabei martirum vaneracione donentur⟩
Incipit: ⟨Q⟩uod per fratrem Hescelinum
Explicit: causa commendat et uita
Ep. 98
(pp. 216-18)
Rubric: ⟨Ad Lugdunienses de concepcione beate Marie virginis⟩
Incipit: ⟨I⟩nter ecclesias Gallie
Explicit: iudicio emendare
Ep. 174
(pp. 218-20)
Rubric: ⟨Ad quemdam qui persuasione awunculi(?) domum suam reliquit sine licencia⟩
Incipit: ⟨B⟩one indolis […] Non miror
Explicit: rem tam nouam presumis

Ep. 2.1-10 (to 'ieiunam deserit mentem', followed by Ep. 4.2-3 (beg. 'at ego inquies')

(pp. 220-5)
Rubric: ⟨Rescribit cuidam qui petebatur ad episcopatum⟩
Incipit: ⟨Q⟩ueris a me
Explicit: esse ex filiis

Extracts from epp. 8, 11, 12, 18.

(p. 225)
Rubric: ⟨De episcopo qui pecunia distribuit pauperibus⟩
Incipit: ⟨L⟩audatur Iob quod sua pacienter amisit
Explicit: plus nichil merebitur

Epp. 23-4, extracts

(pp. 225-6)
Rubric: ⟨Ad quendam de monacho episcopum factum⟩
Incipit: ⟨S⟩i malicia dei
Explicit: statim etiam expedit
Ep. 25
(pp. 226-30)
Rubric: ⟨De quattuor virtutibus prelato necessariis⟩
Incipit: ⟨M⟩anum uestram misistis
Explicit: certum descere[sic] bonum

Begins as ep. 26, ends as ep. 82; includes passage from (at least) epp. 27, 32, 34, 65, 69, 70, 72, 73, 74, 78.

(pp. 230-3)
Rubric: ⟨Ad abbatem Clun. ordinis qui vitam meliorem proposuit arripere⟩
Incipit: ⟨P⟩ersecucionem quam propter
Explicit: tutum sit ipse sensistis

Begins as ep. 83, ends part through ep. 96

(pp. 233-4)
Rubric: ⟨De discrecione retinendi et dimitendi fratrum turbatorem⟩
Incipit: ⟨S⟩uper fratre turbato
Explicit: amori quam morti

Begins as ep. 102, ends part through ep. 103.

(pp. 234-6)
Rubric: De terre(?) accipientem in vano animam suam
Incipit: ⟨S⟩epe meum animum
Explicit: ubi se ueritas reficere te promittit

Begins as ep. 104, ends part through ep. 106.

(pp. 236-7)
Rubric: ⟨Ad Thomam de sancto Audomato⟩
Incipit: ⟨K⟩arissimo filio […] Bene facis agnoscendo debitum
Explicit: seruasset. Denique non qui audiunt sed beati inquit qui audiunt et custodiunt uerbum dei

Begins as ep. 108, ends part through ep. 129.

(pp. 237-8)
Rubric: ⟨Ad domum propriam de Clara Valle⟩
Incipit: ⟨O⟩mnibus fratribus […] Ex uobis perpendite
Explicit: iusticia sic exigit
Ep. 143
(pp. 238-242)
Rubric: ⟨Incipit epistola beati Bernardi ad quemdam monachum Cluniacensem arguentis ipsum super contemptum prioris statu⟩
Incipit: ⟨S⟩atis et plusquam satis sustinui
Explicit: si nullam ex eis repererit in te emendacioni[sic]
Ep. 1
(pp. 242-5)
Incipit: ⟨S⟩uper bono nuncio quod de uobis
Explicit: nunquam potestis audire. Et valete.
Final rubric: Expliciunt episole et excepciones earundem beati Bernarde
Ep. 462
(pp. 245-7)
Incipit: ⟨B⟩ernardus abbas de Claraualle Sophie uirgini uirginitatis seruare titulum, apprehendere fructum. Fallax gloria
Explicit: qui corpus occidunt
Ep. 113
17. (pp. 247-249)
'Eusebius Gallicanus', Serm. 17 de corpore et sanguine domini
Rubric: Racio sancti Ambrosii(?) de eukaristia
Incipit: ⟨M⟩agnitudo celestium beneficiorum angustias humane mentis excedit
Explicit: piis nos operibus preparare dignetur, qui regnat in secula seculorum. Amen.
18. (pp. 250-252)
On the seven deadly sins
Rubric: De semptem[sic] viciis principalibus
Incipit: ⟨S⟩eptem sunt uicia principalia siue capitalia, que sunt secundum Crisostomum .vii. populi qui terram promissionis Israel promissam tenebant, que sunt .vii. demonia eiecta de Magdalena. Primo uidendum est quid sit inanis gloria, secundo unde dicatur, tercio quod sunt eius species […] Inanis gloria est inordinatus animi motus, quo quis propriam desiderat excellanciam ut alios honore precellat. Grece cenodoxia est inanis gloria. A suo autem fine inanis gloria dicitur
Explicit: Peccatum contra naturam est quando aliquis extra locum deputatum scienter effundit sanguinem\semen/. ecce habemus quod ex .vii. uiciis criminalibus alia oriuntur
19. (pp. 252-262)
Robert Grosseteste, Doctrina de confessione siue De cura pastorali (serm. 31)
Incipit: ⟨S⟩criptum de leuitis scilicet de ministris tabernaculi
Explicit: contemplationem non requirat dei
20. (pp. 261-4)

Additions on previously blank leaves in an anglicana hand probably of the late thirteenth or early fourteenth century:

(pp. 261-3)
Draft sermon
Incipit: Sapientia humiliati exaltabit capud illius […] [Sirach 11:1] Cum secundum philosophum honor sit premium virtutis

Draft sermon for the inception of a bachelor of theology; begins on p. 263, continues at the bottom of p. 262, apparently ends on the bottom on p. 261, where the text is largely illegible.

(p. 264)

Draft sermon on virginity (?).

21. (pp. 265-274)
⟨De origine virtutum et vitiorum⟩
Rubric: De uirtutibus et beatitudinibus
Incipit: ⟨C⟩reatura rationabilis ad hoc condita est
Explicit: et exaltat humiles opitulante domino nostro Ihesu Christo qui […]
Bejczy, 'De origine virtutum', siglum O.
22. (pp. 274-346)
Isidore of Seville, Sententiae
Rubric: \Isidorus de summo bono/
Incipit: ⟨Q⟩uod deus summus et incomutabilis
Explicit: De gloria sanctorum

Capitula; note in the upper margin of p. 274: ‘Deest prologus’

Incipit: ⟨S⟩ummum bonum deus est
Explicit: celestis aula letificandos includit. Explicit.
23. (pp. 347-50)

Further additions on previously blank leaves by the same hand as pp. 261-4, faded and often illegible, including (p. 347), text on prayer, commenting on 'Multum valet de precacio iusti assidua'; (p. 348) a letter, followed by notes on 'Qui ex deo est verba dei audit'; (p. 350) another letter.

Physical Description

Form: codex
Support: parchment
Dimensions (leaf): 190 × c. 135 mm.

Collation

1(12)-11(12) (pp. 1-264) | 12(12)-14(12) (pp. 265-336), 15(seven) (pp. 337-50)

Layout

Ruled in plummet for 2 columns of 44 lines. Ruled space 140 × 100-5 mm.

Hand(s)

Gothic bookhand (northern textualis), apparently by one scribe. Leaves marked 'W. de B' in the bottom left corner at the beginning of most quires and on some other folios.

Decoration

Spaces left for initials not filled in; rubrication not completed.

History

Origin: 13th century, second half ; England or northern France

Provenance

In England at an early date, with extensive signs of use: marginalia, maniculae, added running heads, and an abortive attempt on pp. 1-5 to prepare the text for indexing by numbering the columns (1-10) and dividing each page horizontally with the letters a-l at 4-line intervals in the space between the columns.

Perhaps Oxford (?) or Cambridge (?), possibly Dominicans or Franciscans (?). Additions (late thirteenth or early fourteenth century) include a draft sermon for the inception of a bachelor of theology in religious orders, apparently a friar as he is said to have read 'cursorily' on the Bible and the Sentences both ‘here’ and (?) at Lynn and Northampton (‘hic cursorie tam sententias quam bibliam leg(it) etiam Lenn’ et Norhampton’ ...’[illegible], p. 262)

(pp. 236-7) 16th-century pen-trials in English including: ‘Memorandum that I have’, ‘rey ey wyd’ (?), ‘in feather beds in xxx pere of shetts’, ‘george’ (?)

MS. Auct. D. 5. 5 – Part B (pp. 351-446)

Contents

1. (pp. 351-445)
Gospel of St. Matthew with gloss
Incipit: (prologue) Matheus ex Iudea sicut in ordine primus ponitur
Explicit: querentibus non tacere
Prologue, Stegmüller, Bibl. 590
Incipit: (text) (p. 352) Liber generationis Iesu Christi

The gloss begins with a collection of several prefatory glosses (pp. 351-4). These are followed by a series of lettered glosses in sequences of varying length (A to R, A to P, etc.) linked to letters in the text at the relevant points; the sequence of lettering running across chapter divisions. The lettering ends at the top of p. 372.

p. 446 blank except for pen-trials and mostly illegible notes.

The prefatory glosses are as follows:

Incipit: Matheus cum primo predicasset in Iudea uolens transire ad gentes primus Ebraica lingua euangelium scripsit, quod fratribus a quibus ibat ad memoriam reliquit. Itaque generationi veteris Adę per quem mors intrauit in mundum
Incipit: Filii David filii Abraham Ordo preposterus ne premisso Abraham
Incipit: Cum multi scripsisse evangelia legantur soli quattuor
Explicit: non recusemus compassionem
(pp. 351-2)
Incipit: De Thamar. Nota quod in genealogia Christi nulla nominatur mulierum
(pp. 352-3)
Incipit: (gloss) Tres tesseres cedecades[sic] in generatione Christi mistice insinuant fidem trinitatis
Explicit: amari et undosi mundi edidit lucem

Also in MS. Laud Misc. 87, fols. 65vb-66ra

Incipit: (p. 353) Autem genuit Attende hic intermissos reges
Incipit: Et post transigrationem Babylonis Si ponimus Ieconiam in fine precedentis tesseres
Incipit: Salathiel genuit Zorobabel Hoc in multis scripturis legitur sed in Paralipomenon
Incipit: Matheus ab initio euangelii sui, Lucas non ab initio sed a baptismo
(pp. 353-4)
Incipit: Matheus in hac uita qua quattuor temporum curu labitur
Incipit: Fingunt Iudei regem ex femore Iuda in extremis partibus orientibus reghum tenere
Incipit: Iuda te laudabunt fratres tui Hoc de Iuda potest accipi

The marginal gloss proper begins and ends:

Incipit: A. Iesus qui uocatur Christus prius ponit proprium nomen Iesus deinde Christus id est rex et sacerdos
Incipit: B. Desponsata Cur desponsata? Ut per Ioseph origo Marię monstraretur ne a Iudeis ut adultera lapidaretur, et ut uirgo solatio uiri sustentaretur, et ut diabolo celaretur dum putat non de uirgine natum
Incipit: C. Conuenirent id est nuptiarum sollempnia celebrarent, antequam conuenirent, non quod postea conuenireunt, ut si diceret antequam penituerit morte preuentus est
Incipit: O. [Cum ergo natus esset] Cum ergo de natiuitate domini in Bethlehem Matheus et Lucas consentiunt
Incipit: (p. 443, c. 28) Vespere \quando primum licuit operari/ autem sabbati
Incipit: Vespere autem sabbati Marcus ait ualde mane in quo non discordat a Luca et Johanne
Language(s): Latin

Physical Description

Form: codex
Support: parchment
Dimensions (leaf): 190-5 × c. 125 mm.

Collation

16(10)-19(10), 20(nine)

Layout

27 lines of Biblical text, ruled space for the Biblical text 135 × 62 mm.

Variable lines of gloss, ruled ad hoc, usually in the outer column, but on pp. 351-372 also filling the upper and lower margins.

Ruling in plummet, both text and gloss above top line.

Hand(s)

Protogothic book script, text and gloss apparently by one hand; frequent ligatures, particularly in the gloss (ns, nt, us); na, ma in ligature below the line; insular form of the 'post' abbreviation; 'Italianate' abbreviation for final '-us'.

Decoration

5-line vegetal initial 'M', p. 351; initial 'L' in the form of a bird, p. 352. (Pächt and Alexander i. 67)

History

Origin: 12th century ; Germany (?)

Provenance

In England by the late 13th or early 14th century, as witnessed by annotations in anglicana script on p. 444 and elsewhere.

(p. 414): 'frater Johannes de Rempna(m)' [Remenham, Berkshire?], early 14th century (?)

Erased / illegible texts or notes on p. 448.

MS. Auct. D. 5. 5 - endleaves (pp. vii-x)

Contents

Language(s): Latin

Most of one leaf, bound in sideways to form a bifolium.

Compilatio quarta decretalium,

1.1.1-2 (= X.1.1.1-2, ending at 'mater est et magistra') followed by 2.1.1 (= X.1.3.24), breaking off at 'mandato tibi forsitan', the text beginning on p. x, continuing on p. vii, ix, viii.

E. Friedberg, Quinque compilationes antiquae (Leipzig 1882), 135

Physical Description

Form: codex
Support: parchment
Extent: Most of one leaf
Dimensions (leaf): c. 260 × 190 mm.
(approximate size of the leaf as cropped; the height cannot be measured exactly)

Layout

Ruled in plummet for 2 cols. of c. 49 lines; width of the ruled space c. 100mm., with 10mm. between columns.

Hand(s)

Early Gothic bookhand (northern textualis).

Decoration

Initials in blue with penwork decoration in red.

History

Origin: 13th century, probably second quarter ; France or England

Provenance

In England by the later 13th century: annotations in early Anglicana script.

Additional Information

Record Sources

Description (July 2021) by Matthew Holford. Previously described in the Summary Catalogue (1905).

Digital Images

Digital Bodleian (full digital facsimile)

Last Substantive Revision

2021-07: Description fully revised for digitization.