A catalogue of Western manuscripts at the Bodleian Libraries and selected Oxford colleges

MS. Hamilton 2

Summary Catalogue no.: 24432

Johannes Marienwerder, Matthew of Cracow, sermons, etc.; Germany (Kottbus), 1419

Contents

Language(s): Latin

1.1. (fols. 1ra-4rb)

Alphabetical index to the following item

Rubric: (fol. 1ra) ⟨P⟩ro tabula[sic] exposicionis symboli
Incipit: Pro tabula exposicionis symboli apostolorum est sciendum. Quod totus liber est digestus distinctus in xiij partes
Incipit: Adoracio triplex est adoracio articulo viijo
Explicit: [Christus] arma christi apparebunt in iudicio ar. vjo.
1.2. (fols. 4rb-57vb)
Johannes de Marienwerder, Dicta super symbolo Apostolorum
Incipit: (fol. 4rb) Venite ambulemus in lumine ... Qui volumus prout debemus et fide credibilium proficere
Incipit: (fol. 9vb) Credo in deum patrem ... In hoc symbolo fides benedicte trinitatis
Explicit: qui stas in littore celestis patrae me expectans. Per Jesum Christum dominum nostrum ...
Colophon: (fol. 57vb) Expliciunt dicta super Symbolo apostolorum reuerendi Magistri et doctoris sacre theologie Johannis de Marienwerder Canonici ecclesie ibidem. A me Johanne Ostralo. presbitero de Cottebus. conscripta. Anno meo xxixº. in ciuitate kottebus In vigilia sancte virginis Margarete hora quasi ixª. Anno domini mº.cccc xixº.
2. (fols. 57vb-58vb)
⟨Caesarius of Arles⟩, ⟨Sermo de indigna familiaritate extranearum mulierum⟩
Incipit: Nemo dicat fratres quod temporibus nostris martirum certamina(?) esse non possunt
Explicit: proclamamus cum propheta Oculi mei semper ad dominum ...
Final rubric: Explicit fuga mulierum
3. (fols. 59ra-65ra)
⟨Jan Milič z Kroměříže⟩, ⟨Gratia Dei, sermo de omnibus sanctis siue de octo beatitudinibus⟩
Rubric: Ewan’ de octo beatitudinibus
Incipit: Videns iesus turbas Matt vto Crisoss’ super Matt’ ostendens quomodo predicator accendit ex multitudine auditorum et tepescit ex paucitate hominum qui tepide audiunt verbum dei
Explicit: non propter iusticiam passus es sed propter causam priuatam. Sequitur Beati Beati estis cum maledixerunt.

Incomplete. For the Gratia Dei see Pavel Spunar Repertorium auctorum Bohemorum (1985–95), no. 442, with full inventory of incipits in M. Andersson-Schmitt, H. Hallberg and M. Hedlund, Mittelalterliche Handschriften der Universitätsbibliothek Uppsala: Katalog über die C-Sammlung (1988-), s.v. hss. C 264, C 265, C 325.

4. (fols. 65ra-70vb)
Johannes de Marienwerder, De octa beatitudinibus
Incipit: Beatitudines sunt habitus virtutum consumati
Explicit: ad fontes aquarum ut sit cum ipso sponso desiderabilissimo Et hoc nobis concedat qui sine fine vivit et regnat Amen
Final rubric: Expliciunt dicta siue collecta reuerendi magistri et doctoris Johannis de Maryenwerder circa octa beatitudines optima et multum deuotis utilia

Jakub Simek, Die "Acht Seligkeiten" des Prager Predigers Heinrich von St. Gallen (2013), pp. 250–271

5.
Sermons, etc.

Attributed in part to Matthew of Cracow (fols. 72v, 74v, 81v, 83, 84, 89, 92v), 'magister Petrus' (fol. 86v), and 'magister Provyn (?)' (fol. 95v). None of the sermons attributed to Matthew can be identified in the collections currently associated with him: the Sermones de sanctis 'Mens humana' (below, item 5); the Sermones de sanctis 'Piper' (incipits Materiały do historii teologii sredniowiecznej w Polsce: 1. Mateusza z Krakowa Opuscula theologica (Warsaw, 1974), 109–22), or the Sermones de sanctis 'Hic dicit Haymo' (incipits ibid., 123–9)

5.1. (fols. 70vb-72va)
Incipit: Egressus iesus perambulabat yericho [Luke 19.1] Hic informat pt hominem ad opera vite active quantum adincipientes
Explicit: pastor visitate oues suas cum sint disperse
5.2. (fol. 72va-74vb)
Rubric: Sermo de Natiuitate b. virginis marie M. Matthei de Cracouia
Incipit: Que est ista que ascendit sicud aurora consurgens pulcra ut luna electa ut sol terribilis ut Castrorum acies ordinata [Cant. 6.9] Sic scribitur Can.orum vjo. Prologus Ambrosii in quodam Sermone presentis festivitatis sic inquit. Inter omnium sanctorum
Explicit: dyabolus non poterit eam fugare. Betamus ergo beatum uirginem.
5.3. (fol. 74vb-77ra)
Rubric: In natiuitate gloriose virginis marie M. Matteus
Incipit: Ferculum fecit sibi rex salomon de lignis libani columpnas eius argenteas reclinatorium aureum ascensum eius purpureum et medium factum amore [Cant. 3.9–10] Nota quod antequam accedatur ad ewangelium et thema propositum
Explicit: dampnatorum pene alleuiantur
5.4. (fol. 77ra-79ra)
Rubric: Sermo de visitacione gloriosissime virginis marie ad elizabeth
Incipit: Exsurgens autem maria in diebus illis abiit in montana cum festinatione in ciuitatem iuda etc. [Luke 1.39] Verba ewangelii que sunt legi in diebus presentis festivitatis scribit luc’ 1o capitulo. Et sciedum ut habeatis
5.5. (fol. 79ra-81vb)
Rubric: Sermon in die purificacionis uirginis gloriose
Incipit: Postquam impleti sunt dies purgacionis Scribitur Luc. ijo capitulo. Prologus un(us) sanctus Ambrosius in quodam sermone hodierne festivitatis
Explicit: hodie in templum obtulit
5.6. (fol. 81vb-83rb)
Rubric: Sermo M. Mathei beate virginis marie in die Assumpcionis
Incipit: Intravit iesus in quoddam castellum et mulier quaedam nomine martha accepit illum in domum suam Luc. x. capitulo Antequam accedam ad ewangelii materiam Capio dictum quoddam quod scribit beatus Bernhardus
Explicit: firmam scripturam in doctoribus
5.7. (fol. 83rb-84rb)
Rubric: Sequitur postilla euisdem
Incipit: Intravit iesus in quoddam castellum Pro castellum secundum Anshelmum intelligitur beata virgo
5.8. (fol. 84rb-86va)
Rubric: In octava assumpcionis beate virginis Mr. Mattheus
Incipit: In omnibus requiem quesiui Sic scribitur Sapiencie vijo capitulo. Sed dicit beatus Jeronimus cum apostolo in Epistola ad Eufacachium
5.9. (fol. 86va-88vb)
Rubric: Sermo in die marie magdalene M. Petri
Incipit: Rogauit iesum quidam pharizeus ut man Luc vijo [recte 11?] Exquo sumus peccatores magni et dui meruissemus dampnari
5.10. (fols. 89ra-90vb)
Rubric: Sermo de beata katherina M. Matthei
Incipit: Surge propera amica mea formosa mea columba mea [Cant. 2.10] Sic scribit sapiens in canticis canticorum. Antequam transsitur ad materiam verborum ac exposicionem
5.11. (fols. 90vb-92vb)
Rubric: Alter sermo de eadem virgine
Incipit: Omnis gloria eius filie regis ab intus in fymbriis aureis Scribitur Ps.o 44o. Mos est scripture sacre quod cor(por)is decorem pulcritudinemque extrinsicam non multum laudat
5.12. (fols. 92vb-95vb)
Rubric: In die sancti Steffani Mr. Matteus
Incipit: Ecce ego mitto ad vos prophetas et scribas Mt. 4o Prologus heri audiuisitis quomodo angeli nuncciauerunt pacem in terris
5.13. (fols. 95vb-96ra)
Rubric: In die sanctii Procopii Mr. Provyn(?)
Incipit: sint lumbi uestri precincti Luc. xjo [12.35] In verbis istis saluator non notat(?) aliud nisi quod debemus nos disponere
5.14. (fols. 96ra-101rb)
Rubric: Sermo de corpore christi
Incipit: Caro mea vero est cibus Jo. vj Dominus iesus ostendit se iudeis esse panem reficientem
5.15. (fol. 101rb-102va)
(Text begins by quoting Sap. 5.1–4)
Incipit: Nota ysiderus de Summon bono dicit quod in quolilbet iudicio de Iure communi 4or persone requiritur
Explicit: odio habebit et vituperabit te
5.16. (fols. 102va-103ra)
(Text begins by quoting Sap. 5.3–5)
Incipit: Hii sunt quos aliquando habemus in derisum et in similitudinem improperij ... [Sap. 5.3–5] Quantum ad primum, Hii sunt quos aliquando, Job xij deridere iusti simplicitas
Explicit: ad nichilum deduces omnes gentes etc.
5.17. (fols. 103ra-vb)
Incipit: Nota auaricia est immoderatus appetitus d(iu)iciarum in quibus creatura magis quam creator diligitur et alio modo vocatur cupiditas siue ambicio
Explicit: sola voluntas non inducit symoniam
6. (fols. 104ra-162rb)
⟨Matthew of Cracow⟩, ⟨Sermones de sanctis ‘Mens humana’⟩
Rubric: Incipiunt Postille de Sanctis magistri Gorre

First sermon:

Incipit: Ambulans iesus iuxta mare Galilee Mt. iiijto Mens humana homini in est quam pena est peccata a primis parentibus comissi
Rubric: (fol. 135rb) Expliciunt Postille de Sanctis. Secuntur de Communi Sanctoruem

First sermon:

Incipit: Ecce ego mitto vos Mt. x Inter omnia que predicatori necessaria sunt patentia necessarior est

Last sermon:

Incipit: Respiciens iesus uidit eos etc. Luc. xxj Karissimi omnes videmus et sepius experimur
Explicit: castitatis fixa 1 Cor. viijo [7.8]dico autem non nuptis scilicet viduis bonum est illis manere sicud ego. Rogemus

Mostly as pr. Bożena Chmielowska (Warsaw, 1984), and listed by Schneyer (2001) under ‘Virgilius Wallendorfer of Salzburg’. Sermons 28–34, and parts of 27 and 35, are lost due to the excision of (apparently) eight leaves between fols. 144 and 145. Nos. 20 and 45 in Chmielowska's sequence do not occur here.

Matthias Nuding, Matthäus von Krakau. Theologe, Politiker, Kirchenreformer in Krakau, Prag und Heidelberg zur Zeit des Großen Abendländischen Schismas (Tübingen, Mohr Siebeck, 2007) p. 258 etc.

7.

Items on fols. 108rb-109vb interrupt the sequence, in the middle of serm. 3 (as noted fol. 108rb):

7.1. (fol. 108rb-vb)

Note on St Walburgis

Incipit: Legitur quod beata Walpurga fuit nata in regione Sabulon filia regis Saraces
Explicit: tulerunt corpus puelle et sepelierunt aromatibus in ciuitate Walpurdis Anno domini Mºcccc
7.2. (fol. 109ra-rb)

Sermons

Incipit: Assumpsit iesus xij discipulos suos et ait illis Ecce ascendimus Ierosolymam Mt. xviijo [Luke 18.31] Solent homines et specialiter uenatores istius temporis
Incipit: Assumpsit iesus etc. [Luke 18.31] Quidam doctor dicit quod ecclesia(?) sancta nunquam populus turbatur per mundanam
7.3. (fol. 109va)
Incipit: In momento in ictu oculi in nouissima tuba canet enim tuba et mortui resurgent incorrupti ad thesselonii 4to [1 Cor. 15.52] In his verbis apostoli describitur futura resurreccio
7.4. (fol. 109vb)
Incipit: Omnes morimur et quasi aqua dilabimur in terra que non revertuntur 2o R. xiiijo Fratres consideremus mortem momentis omnibus meditandam
8. (fols. 162va-171va)
Stella Clericorum
Rubric: Incipit Stella Clericorum
Incipit: Quasi stella matutina in media[sic] nebule id est peccatorum. Proprietates huius stelle
Explicit: confiteamur nomini sancto tuo et gloriemur in laude tua in eternum. Quod prestare dignetur qui vivit et regnat in secula seculorum amen
Final rubric: Explicit Stella clericorum

Identified by Eric Reiter as a distinctive version also found in Admont, Stiftsbibliothek, MSS. 433, 522; Klosterneuburg, Stiftsbibliothek, MS. 538; St. Pölten, Diözesanbibliothek, MS 9 (Eric H. Reiter, ‘The "Stella Clericorum" and its readers: A study of the reception of popular theology in the later Middle Ages’, PhD disseration, University of Toronto, 1994, p. 87 n. 140.)

9. (fol. 171va-vb)
⟨Bertrandus de Turre⟩, ⟨Sermones quadragesimales⟩ (fragment)
Incipit: Ecce uenit[sic](?) dicit dominus conuertimini ad me Johelis 2o Presens leccio potest diuidi in duo. Primo deus per illam propheciam swadet hominibus peccatoribus efficaciter
(Glorieux, Théol. 349h2); part of the opening sermon.

Physical Description

Form: codex
Support: paper
Extent: 172 fols. (the final two folios are fragmentary and are followed by further fragments)
Dimensions (leaf): 306 × 220 mm.
Foliation: 1–39, 40a, 40b, 41–92, 93/94 (one folio), 95–124, 125/126 (one folio), 127–173

Layout

2 cols., column space 240–5 × 70–5 mm. , c. 46–51 lines

Hand(s)

Written by Johannes Ostralus of Kottbus colophon, fol. 57v, covering fols. 1–57v. The rest of the manuscript is in the same hand.

Gothic cursive (cursiva)

Decoration

Coloured initials, rubrics.

Binding

Whittawed leather over boards, 15th century. The upper board has an offset from a former pastedown, no longer present. Two strap-and-pin fastenings, mostly lost; 4+1 bosses on the front and back boards, lost.

History

Origin: 1419 ; German, Kottbus

Provenance and Acquisition

Largely illegible ownership inscription on the inside back cover: ‘Liber Joh(?).......... leg(?).... ff(?)... e cotbus’ ('e cotbus' probably later). (Read by Watson as '⟨Liber presbiteri Johannis ostrali presbiteri(?) d⟩e cotbus'.)

Cisterican abbey of Neuzelle, near Guben (Gubin), 15th century: 'Dominus michael frengkel assignavit pro testamento librum presentem ad nouam cellam prope gubin' (fol. 1).

Sir William Hamilton, 1788–1856

Presented to the Bodleian Library by his sons and received in 1857.

Record Sources

Description by Matthew Holford (June 2019, rev. Oct. 2019). Previously described in the Summary Catalogue (1905).

Digital Images

Digital Bodleian (full digital facsimile)

Bibliography

Last Substantive Revision

2019-10-02: Description of fols. 59ra-65ra revised, some transcription errors corrected, numbering of items revised.