A catalogue of Western manuscripts at the Bodleian Libraries and selected Oxford colleges

MS. Holkham Gr. 72

Summary Catalogue no.: Not in SC (late accession)

Diktyon no.: 48140

Matthaios Angelos Panaretos, 15th century

Contents

Language(s): Greek

1. (fol. iii(r))

Various syllogisms on the Holy Trinity in hand of J. Morezenos. inc. φαμὲν ἐπειδὴ οὕτω λέγεις ἄρα … χαρᾶς καὶ τὰ ἄλλα. Also written on the two columns: Greco| talliani and other notes: Giornalle( … | Καλὸς συλλογισμός.

2. (fols 1r–4r)

Table of Contents, tit. (in red ink) Πίναξ ἀκριβὴς τῆς παρούσης πυκτίδος. Τάδε πά(ντα) περιέχει ἡ βίβλος ἐκ πονήματος Ματθαίου κοιαίστωρος ἀγγέλου τοῦ Παναρέτου συγγραφέντα παρ᾽αὐτοῦ κ(α)τ(ὰ) πάσης τ(ῆ)ς τῶν Λατίν(ων) κακοδοξί(ας) καὶ κ(α)τ(ὰ) πάντ(ων) ὧν δογματίζει κακ(ῶς) ἐγγράφως τ(ε)καὶ ἀγράφ(ως), fols 1r-3r: ed. P. Risso, ‘Matteo Angelo Panaretos e cinque suoi opuscoli', Roma e l'oriente 8 (1914) 236–237. (λόγοι α’-κβ΄).

3. (fols 4r–21r)
Matthaios Angelos Panaretos, Antithesis contra Thomam Aquinatem de processione spiritus sancti,

tit. (in red ink) ⟨Θ⟩ωμᾶ λατίνου φιλοσόφου τοῦ ἀχίνου· τῆς τάξεως τῶν φρακηρύκων· ⟨π⟩ῶς ἐν τοῖς θείοις ληπτέον ἂν εἴη τὴν ἐκπόρευσιν τοῦ ἁγ(ίου) πν(εύματο)ς· ⟨Ἀ⟩ντίθεσις πρὸς ταῦτα, ματθαίου κοιέστωρος· ἀγγέλου τοῦ παναρέτου. Προοίμιον τῆς ἀντιθέσεως λόγος α ος. fol. 4v: ἀνασκευὴ πρὸς ταῦτα τοῦ παναρέτου. ed. C. Buda, ‘Il Tomismo a Bisanzio nel secolo XIV’, Archivio Storico per la Calabria e la Lucania 26 (1957) 300–323.

4. (fols 21r–76v)
Matthaios Angelos Panaretos, Antithesis contra Thomam de purgatorio,

i) tit. (in red ink) τοῦ αὐτοῦ φιλοσόφου Θωμᾶ τοῦ ἀχίνου λόγ(ος) ἕτερος· πῶς ἐστὶν ὁ εἰδικὸς τόπος ἔνθα αἱ ψυχαὶ καθαίρονται πρὶν ἀπελθεῖν εἰς τὸν παράδεισον· καὶ ὅτι μετὰ τὴν τελευτὴν ἅπαντες τῶν ἀνθρώπων, οἱ μὲν παραχρῆμα τῆς αἰωνίου ἀνταποδόσεως τὰ γέρα κομίζονται· οἱ δὲ, παραχρῆμα ταῖς αἰωνίαις τιμωροῦνται βασάνοις· οἱ δὲ, καθαίρονται διὰ καθαρτηρίου πυρός, καὶ οὕτως εἰς τὴν βασιλείαν εἰσέρχονται. Οὗ καὶ πρὸς ταῦτα, ἡ ἀντίθεσις ματθαίου. + ἡ τοῦ λόγου ἀρχὴ, τοῦ θωμᾶ. Λόγος β´ (in marg.) inc. Νῦν λείπεται θεωρῆσαι περὶ δόξης ἑνίων λεγόντων καθαρτήριον … ὁμολογεῖ τιμωρίαις. βασανισθησόμενος. Antithesis inc. (fol. 21v) Ὄντως παραπεπήγασι ταῖς ἀρεταῖς … des. (fol. 76r) καθαρτήρι(ον) μὴ εἶναι μετὰ θάνατον. ii) fols 76r-76v: Comment, tit. Σημ(είωσαι), ed. P. Risso, ‘Matteo Angelo Panaretos e cinque suoi opuscoli', Roma e l'oriente 8 (1914) 232–233.

5. (fols 77r–101r)
Matthaios Angelos Panaretos, De primatu papae,

tit. (in red ink) ed. ⟨Μ⟩ατθαίου κοιέστωρος ἀγγέλου τοῦ παναρέτου ἀνασκευὴ τῶν λεγομένων παρὰ λατίνων ὡς ὁ πάπας ἔχει τὴν ἀρχὴν πάσης ἐκκλησίας λαβὼν αὐτὴν κ(α)τ(ὰ) διαδοχὴν ἀπὸ τοῦ μακαρίου πέτρου· καὶ ὡς ἔξεστιν αὐτῶ κ(α)τ(ὰ) πᾶσ(αν) ἐξουσίαν καὶ δογματίζειν καὶ ποιεῖν ὅσα καὶ βούλοιτο. λόγος γ´ (with different ink, written on the two sides between λόγος γ´) Περὶ τῆς/ ἀρχῆς τοῦ πάπα. inc. ⟨Φ⟩ασὶν οἱ λατίνοι, ὡς τῶ μακαρίω πέτρω τ(ὴν) ἑαυτοῦ ἐκκλησί(αν) … des. φωνὰς τὰς ἐκείνου δέχεσθαι δόγματα. Anaskeue inc. ⟨Ὅ⟩τι μὲν ὁ μακάριος πέτρος καθολικὸς ποιμὴν … des. τοῦ μόνου ἐκ μόνου τοῦ π(ατ)ρ(ὸ)ς ἐκπορευομένου παναγίου πν(εύματο)ς, νῦν καὶ εἰς τοὺς ἀτελευτήτους αἰῶνας, ἀμήν· ἀμήν· ἀμήν.

6. (fols 101r–110r)
Matthaios Angelos Panaretos, Contra pneumatomachos Latinos,

tit. (in red ink) ⟨Τ⟩οῦ αὐτοῦ κατὰ τῆς ἀθέου καὶ πν(ευματ)ομάχου ἀσεβείας τῶν θεομάχων λατίνων. Λόγος δ´ (in marg.) πνευ. Inc. ⟨Τ⟩αῦτα τὰ ἓξ κεφάλαια προφέρουσι οἱ λατίνοι … des. καὶ ἡμεῖς τούτω προσίσχωμεν λέγοντες, τὸ π(νεῦμ)α τῆς ἀληθείας, ὃ παρὰ τοῦ π(ατρὸ)ς ἐκπορεύετ(αι)· αὐτῶ ἡ δόξα καὶ ἡ πρσκύνησις, σὺν αὐτῶ τῶ παναγίω καὶ ζωοποιῶ πν(εύματ)ι, καὶ αὐτῶ τῶ μονογενεῖ υἱῶ· τῆ τρισυποστάτω θεότητι, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας … ἀμήν.

7. (fols 110r–112v)
Matthaios Angelos Panaretos, De processione spiritus sancti,

tit. (in red ink) ⟨Τ⟩οῦ αὐτοῦ εἰς ὅσα πίπτουσιν οἱ λατῖνοι τὰ ἄτοπα ἐξ άνάγκης λέγοντες τὸ πν(εῦμ)α τὸ ἅγιον καὶ ἐκ τοῦ υἱοῦ ἐκπορεύεσθαι· λόγος ε´: (in marg.) ἀπόδειξις· ed. P. Risso, ‘Matteo Angelo Panaretos e cinque suoi opuscoli’, Roma e l'oriente 9 (1915) 117–120.

8. (fols 112v–127r)
Matthaios Angelos Panaretos, De aliis erroribus Latinorum,

tit. (in red ink) ⟨Τ⟩οῦ αὐτοῦ περὶ τῶν ἄλλων ἀτοπημάτων τῶν κακοδόξων λατίνων, κδ´ ὄντων λόγος ς´, ed. P. Risso, ‘Matteo Angelo Panaretos e cinque suoi opuscoli’, Roma e l'oriente 9 (1915) 202–206, 10 (1915) 63–77.

9. (fols 127r–131v)
Matthaios Angelos Panaretos, De primatu Petri apostoli,

tit. (in red ink) ⟨Π⟩ρὸς τοὺς λατίν(ους) τ(οὺς) λέγοντ(ας) τὸν θεῖον πέτρ(ον) ποιμ(έν)α τῶν ἀπο(στόλων) καὶ μείζονα· κ(αὶ) πρῶτ(ον) τῶ ἀξιώμ(α)τι· διὸ καὶ τὸν πάπ(αν) ἀξιοῦσι πρὸς πάσας τὰς ἐκκλησίας κατὰ τὸν ἀπό(στολον) πέτρον: λόγος ζ´. inc. ⟨Ὅ⟩τι μὲν ὁ θειότατος πέτρος τῶν ἀποστόλων ἐστὶ κορυφαῖος … des. ὧν ῥυσθείημεν οἱ τῆς τῶν ὀρθοδόξων μερίδος καὶ ἐκκλησίας τοῦ παναγίου καὶ ζωαρχικοῦ πν(εύματο)ς τοῦ ἐκ π(ατρὸ)ς μόνου ἐκπορευομένου καὶ ἐν υἱῶ ἀναπαυομένου· νῦν καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας προσκύνησις αὐτῶ καὶ δόξα καὶ κράτος ἀμήν.

10. (fols 131v–165r)
Matthaios Angelos Panaretos, De azymis,

tit. (in red ink) ⟨Μ⟩ατθαίου κοι^αι^έστωρος Ἀγγέλου τοῦ πανάρετου, κατὰ τῶν λατινικῶν ἀζύμων. ed. P. Risso, ‘Matteo Angelo Panaretos e cinque suoi opuscoli', Roma e l'oriente 10 (1915) 149–164, 238–51; 11 (1916), 28–35; 76–80; 154–160.

11. (fol. 166r–186r)
Matthaios Angelos Panaretos (?), Florilegium

Patristic florilegium, compiled possibly by Panaretos, tit. Ῥήσεις ἁγίων συλλεγεῖσαι παρὰ Ματθαίου κοιαίστωρος ἀγγέλου τοῦ παναρέτου, κατὰ τῆς τῶν λατίνων κακοδοξίας καὶ ἐκ τούτων ἀπόδειξις τοῦ ὀρθοῦ δόγματος. Ἐπιστολὴ θεοδωρίτου ἐπισκόπου κύρου πρὸς τὸν Ἀντιοχείας γραφεῖσα μετὰ τὸ ἀπολογήσασθαι τὸν ἐν ἁγίοις κύριλλον πρὸς τὰς κατὰ τῶν δώδεκα κεφαλαίων μέμης (leg. μνήμης?) τοῦ θεοδωρίτου inc. Πάντα σοφῶς πρυτανεύων θεὸς … des. ὅσα τέ φύλα καὶ ἄνθεα γίνεται ὤρη.

Physical Description

Form: codex
Support: paper
iii + 186 leaves + ii (foliated as 187 and 188).
Dimensions (leaf): 212 × 140 mm.

Collation

20 × 8 (160), 1 × 6–1 (165), 2 × 8 (181), 1 × 4 (185), 1 × 2–1 (186). Initial quire markings in Greek alphabet on rectos.

Layout

i) ca. 24 lines per page (up to fol. 162r)

ii) ca 32 lines per page (from fols 162v onwards)

Hand(s)

Two main scribes: A) fols 1r-162r; B) 162v-186r.

Decoration

Decorative headpieces (in red ink) preceding the main sections: fols. 1r, 21r, 77r, 131v.

Calligraphic decorative initials.

Additions:

Occasionally annotated by J. Morezenos.

fol. 166r (in Morezenos’ hand): Εὕρηνται καὶ ἐν ἑνὶ τετραδίῳ ταῦτα.

Binding

Typical Holkham binding of brown leather, with Coke family ostrich crest in gilt in the centre of the upper cover; Date: early nineteenth century. Rebound by John Jones of Liverpool (worked for Holkham 1816–1823). The spine lettered in gilt: / M. QUAENORIS/ DIALOGI/ CONTRA LATINOS// M.S./ SÆC. XV. / in pasted black leather: MS. /HOLKHAM/ Gr. 72.

History

Origin: 15th century

Provenance and Acquisition

Ownership Notes: 1st paste down on the verso (in the centre, in pencil): MS. Holkham Gr. 72; fol. ir: (in pencil); Holk Cat. No. 114 114 DI A.10; Old Catalogue Nrs: Olim Holkham Hall, Libr. of the Earl of Leicester, 114; fol. iii(r) (at the top): ἐκ τῶν μάρκου Ἱερέως τοῦ μορ(ε)ζήνου; fol. 1r (top) ἐκ τῶν μάρκου Ἱερ(έως) μορεζήνου; (bottom middle in brown ink) ΞΒον: = Morezenos 62; (top, right) handwritten note in brown ink by B. de Montfaucon: 1698· Codex 5[0.] 250 circiter annorum/ Matthaei Quaestoris Dialogi contra/Latinos.

Record Sources

Description by Dimitrios Skrekas (2020), with the support of the Leventis Foundation, the Oxford Centre for Byzantine Research, the Yerolemou Trust and the Michael Marks Charitable Trust.

Bibliography

Last Substantive Revision

2020-02-26: New description by D. Skrekas.