A catalogue of Western manuscripts at the Bodleian Libraries and selected Oxford colleges

MS. Lat. misc. d. 68

Summary Catalogue no.: Not in SC (late accession)

Treatises on dictamen; southern Austria, first half 14th century

Contents

(front pastedown)

Miscellaneous inscriptions and pen-trials, upside-down, including:

A partial copy or draft of a document, headed ‘Reverendo in Christo’ and mentioning ‘domino .P. patriarche dignissimo’, perhaps Pagano della Torre, patriarch of Aquileia 1319–32.

‘Non plus sapere quam opportet ad sobrietatem tamen \longa/ sapere’ (cf. Romans 12:3).

Rubric: Ista collecta dicitur de domina nostra. In festo pascali
Incipit: Prosit nobis semper omnipotens pater, et precipue inter hec pascalia filii tui sollemnia
Language(s): Latin

Physical Description

A composite manuscript of five codicological units (perhaps contemporary). The differences of quire-size and script show that quire 1 is distinct from quires 2–3. Quires 1–3 are inscribed at the foot of their first page ‘primus [/secundus /tercius] quaternus tabularum’, and quires 4–8 have quire signatures .i’.–.v’. on their first and last pages (except the last page of quire 8); these demonstrate that quires 1–3 and 4–8 are also form separate codicological units. The change of ruling pattern from quire 9 to quire 10 (from 36 lines to 40 lines) shows that this represents another codicological, as well as textual, break. Changes in ruling, script and decoration from quire 12 to 13, as well as an apparent break in the text, indicate a final codicological unit. When the parts were brought together for binding, every quire was numbered in medieval Arabic numerals 1–13 in ink in the top margin of their first page, and the final page in the lower margin: ‘13 quaternos habet summa ista’ (fol. 106v).
Secundo Folio: at universalis
Form: codex
Support: parchment
Extent: 106 + I (lifted pastedown) leaves
Dimensions (leaf): 230 × 170 mm.
Foliation: 1–107 in 19th/20th-century pencil; fol. 107 foliated April 2021.

Collation

1(10) (fols. 1–10); 2–3(8) (fols. 11– 26); 4–5(8), 6(10), 7(6), 8–9(8) (fols. 27–74); 10–12(8) (fols. 75-98); 13(8) (fols. 99–106)

Binding

Medieval (original?) binding. Sewn on four double alum-tawed bands, laced at converging angles and pegged into wood boards with rounded edges, covered with pink-stained skin (the colour faded except for the back turn-ins), with a late- or post-medieval strap-and-pin fastening (and a 19th/20th-century leather strap), with vestiges of two original clasps at the fore-edge (all fastening from the back to the front board).

Traces of script on the inner face of the back board suggest the former presence of another pastedown.

The spine with a paper label printed with the Admont number ‘439’ (cf Provenance), and another 19th-century handwritten label, ‘Laurentius | de | Aquil. &c.’, overlapping an 18th(?)-century inscription on the spine itself.

History

Origin: To judge from the persons and places referred to in the letters and documents - on which see further below - the volume was probably written and assembled in southern Austria near the border with the patriarchate of Aquileia.

Provenance and Acquisition

Admont Stiftsbibliothek No. 439 (cf. spine), with their 19th-century armorial ink-stamp (fols. 1v, 106v) (cf. MS. Lat. misc. d. 66); traces of a paper label torn from the front pastedown (cf. that still present in MS. Lat. hist. e. 1); included in Jakob Wichner’s 1888 handwritten catalogue (pp. 192–93) where it is marked ‘Verkauft an Goldschmidt, London’ and ‘befindet sich in Oxford, Bodleyan[sic] Library’.

Not identifiable in the late-14th-century Admont catalogues (Mittelalterliche Bibliothekskataloge Österreichs, III: Steiermark, ed. Gerlinde Möser-Mersky (1961)).

E. P. Goldschmidt, Catalogue 100 (1936), no. 10; marks in blue pencil in the margins are probably by him, drawing attention to personal and place-names (e.g. fol. 52r)

Bought by the Bodleian and inscribed in pencil ‘P[urchased] 8.XII.1936 Goldschmidt’ (front pastedown).

MS. Lat. misc. d. 68 - part A (fols. 1-10)

Contents

Language(s): Latin

1. (fol. 1r)
Added account of miracles worked by Dominicans in Palestine as given to the general chapter at Utrecht in 1330
Incipit: Anno domini Mo ccco trecesimo. In capitulo generali \ordinis predicatorum/ Traiecti superioris in prouintia Theutonie celebrati fuerunt fratres de terra sancta qui multa narrauerunt miracula que in illis partibus deus per fratres ordinis predicatorum operatur fuerat

Written on a page originally left blank (because fols. 1v–9r are written as double-page spreads); added apparently later than the writing of the quire number in the lower left corner (cf. Collation).

2. (fols. 1v-10r)
Laurence of Aquileia, Vsus dictaminis
Rubric: Incipit paractica[sic] sive usus dictaminis magistri Laurencii de Aquilegia. Salutationes ad summum pontificem
Incipit: Sanctissimo/Beatissimo/Clementissimo In Christo patri ac domino Domino Bonifacio divina providencia sacro sancte Romane
Explicit: Quot sunt virtutes tot vobis mitto salutes
Final rubric: Explicit paractica[sic] sive usus Dictaminis Magistri Laurencij de Aquilegia. Deo gratias. Amen.

Here without the prohemium; ending with the usual three-line verse (WIC 16387), here written in red.

Printed by S. Capdevila, ‘La Practica Dictaminis de Llorens d’Aquileia, en un còdex de Tarragona’, Analecta sacra tarraconensia, 6 (1930), 207–29 at 210–29. Kenneth Jensen, ‘The Works of Lawrence of Aquileia with a List of Manuscripts’, Manuscripta, 17 (1973), 147–58, describing the text at 151–52 and listing the present MS. at 156–57 (siglum ‘O2’). A.-M. Turcan-Verkerk and Claudio Felisi, ‘Les artes dictandi latines de la fin du xie à la fin du xive siècle: un état des sources’, in Le dictamen dans tous ses états: Perspectives de recherche sur la théorie et la pratique de l’ars dictaminis (XIe-XVe siècles, ed. B. Grévin and A.-M. Turcan-Verkerk (2015), 62.5
3. (fol. 5r, lower margin)

Added letter of indulgence (without date) in the name of 'G. ... episcopus Sinonens.(?) Aquilegen. ecclesie vicarius generalis'.

4. (fol. 10r-v)

Added copy of a document dated 3 Sept. 1321 witnessing the receipt by the episcopal curia of Paris of the bull ‘Vas electionis’ of John XXII, with the text of the bull.

Incipit: Universis presentes litteras inspecturis … litteras sanctissimi patris ac domini nostri domini Iohannis
Incipit: (text) Venerabilis fratribus, patriarchis, archiepiscopis … salutem et apostolicam benedictionem. Vas electionis doctor eximius et egregius predicator
Explicit: et aliis testibus ad hoc vocatis specialiter et rogatis.

Text of the bull pr. in Denifle, Chartularium Universitatis parisiensis, II. i (Paris, 1891), no. 798 pp. 243–45.

Added in a space originally left blank at the end of a quire.

Physical Description

Form: codex
Support: parchment

Collation

1(10)

Layout

Ruled in ink for a wide column of up to 40/41 lines per page. Ruled space 165 × 140 mm.

Hand(s)

Gothic bookhand, the additions by two other less neat hands

Decoration

None; rubricated.

History

Origin: 14th century, first half ; Austrian, South

MS. Lat. misc. d. 68 - part B (fols. 11-26)

Contents

Language(s): Latin

5. (fols. 11r-15r)
Laurence of Aquileia, Summa dictaminis
Rubric: Incipit summa dictaminis breviter et artificiose conposita per magistrum Laurecium[sic] Lonbardum iuxta stilum Romane curie et consuetudine modernorum et prout modernis placet
Incipit: (prol.) Noviciorum studia ianuam sibi concupiscencium aperiri dictatorie facultatis
Incipit: (text) Est ergo dictamen digna verborum compositio et artificiosa congeries cum pondere sententiarum et ordine dictionum
Explicit: secundum artem dinoscitur esse dictum. Hic gradus nostri opusculi consignatur. Usum ipsius epistole sub compendio in sequentibus inserendo etc.
Kenneth Jensen, ‘The Works of Lawrence of Aquileia with a List of Manuscripts’, Manuscripta, 17 (1973), 147–58, describing the text at 150–51 and listing the present MS. at 156–57 (siglum ‘O2’) but giving the wrong folio for the ending. Turcan-Verkerk and Felisi, ‘Artes dictandi latines’, 62.1
6. (fols. 15r-22r)
Laurence of Aquileia, Tractatus super diversis modis componendi epistolam
Incipit: Sciendum est quod narratio potest incipere per omnes partes et per omnes casus
Explicit: Hic ponit finem epistolarum. Valete etc. ut in prima tabula etc. Semper uiue uale uirtute beare illud habeto uale quod manet perpetuale
Jensen, op. cit., describing the text at 152-3 but not listing this manuscript. Turcan-Verkerk and Felisi, ‘Artes dictandi latines’, 62.4
7. (fol. 22r)
Dictamina: list of synonyms
Rubric: De aliquibus verbis que sepe in epistola consueverunt poni
Incipit: Significo. patefacio. intimo. resero. Manifesto
Rubric: (fol. 22rb) De aduerbiis
Incipit: Laudabiliter . comendabiliter. Largiter.
Explicit: comiter . ciuiliter . eleganter . urbane etc.
8. (fol. 22r)
Two model letters
Rubric: Sic scribit amatrix suo amatori
Incipit: Veris amatoribus non ualent porte feree preualere
Rubric: Sic scribitur uxori etc.
Incipit: P. diligendi uxori sue B. salutem, cum indissolubili amoris vinculo
9. (fols. 22v-25r)
Alphabetical list of nearly 200 proverbs
Incipit: Argumentum vere dilectionis pretenditur cum absentis amici benigne negocium procuratur. Absurdum nimis et alienum esse dinoscitur dum patris aures honestis filiorum precibus obdurantur.
Explicit: Xpistiane religionis contrarium esse dinoscitur quod alienis incomodis quis ditetur
Explicit: Suboriri solet calumpnia de gestis hominum nisi lingua bonorum virorum nisi lingua bonorum virorum testium adhibeatur vel scriptura
Final rubric: Expliciunt proverbia

From A to X, followed by about a dozen that are out of alphabetical sequence.

For similar collections see Polak, Treatises, 399 (Fulda, Hessische Landesbibliothek, D. 2. mbr.), 495 (Clm 22294); HAB, Cod. Guelf. 96 Weiss., fols. 61r-66v; ONB Cod. 4135 fols. 134v-137v

10. (fols. 25r-26v)
Visio Philiberti (with additional prefatory quatrain)
Rubric: Incipit disputatio anime et corporis
Incipit: Est mortis hec conditio qua spiritus superatur
Incipit: Noctis sub silencio tempore brumali
Explicit: Et me Christi manibus totum commendavi
Final rubric: Expliciunt questiones anime et corporis

The main text ed. by T. Wright, The Latin poems commonly attributed to Walter Mapes (London, 1841), pp. 95–106.

Listed among numerous MSS. by H. Walther, Das Streitgedicht in der lateinischen Literatur des Mittelalters (Munich, 1920), p. 213 no.73.

The rare first quatrain is also found in Augsburg, Universitätsbibliothek, Cod. 11.1.4º 1, fol. 248v.

Physical Description

Form: codex
Support: parchment

Collation

2(8)-3(8)

Layout

Ruled in ink for 41 lines per page, partly (fols. 11r–15r, 21r–26v) in 2 columns. Ruled space c. 170 × 130 mm. Occasionally written above and below the ruled area.

Hand(s)

Gothic bookhand

Decoration

4-, 3-, and 2-line red initials, often with penwork flourishing in red and brown inks.

History

Origin: 14th century, first half ; Austrian, South

MS. Lat. misc. d. 68 - part C (fols. 27-74)

Contents

Language(s): Latin

11. (fols. 27r-74v)
Summa dictaminis
Rubric: Incipit summa dictaminis sive paractica[sic] secundum modum curie principum et aliorum prout modernis placet

Fols. 27r-74v been wrongly identified in the literature as containing a copy of or extracts from the Baumgartenberger Formularius (E. Polak, Medieval & Renaissance Letters Treatises ... (1994), 377-8, and F. J. Worstbrock in Verfasserlexikon I.645, following Lhotsky). Only the opening sentences of the preface on fol. 27r resemble the opening of the Baumgartenberg compilation; other sections (for example on privileges, cf. Das Baumgartenberger Formelbuch, ed. H. Baerwald (1866), 78-81) differ.

(fols. 27r-v)

Preface

Incipit: (pref.) Ad habendum preclaram et dilucidam formam dictaminis ut modernis placet ususque presentis temporis approbauit
Explicit: (pref.) Conclusio est exitus et demonstratio que in epistole partibus continentur ostendens quid pro peticionis efficacia consequatur
(fols. 27v-35r)

Letters

Rubric: Qualiter imperator scribit principibus pro curia sua imperiali visitanda
Incipit: Fridricus dei gratia rex Romanorum ... illustribus princi⟨pi⟩bus universis per totam Alamaniam constitutis salutem … Cum secundum creatorem creaturarum in creaturis ordines sint distincti
Final rubric: (fol. 35r) Superius satis competenter dictum est de quinque partibus epistole. Et est dictum de litteris missoriis principum, imperatorum, regum, ducum, comitum et aliorum […]
(fols. 35r-38v)

Privileges

Incipit: (pref.) Nunc uidendum est in hac particula de priuilegiis. In principio quid sit priuilegium, secundo unde dicatur, tertio ad quid detur […] Privilegium est apostolica vel imperiali sanctio qua iura servantur integra et firma
Explicit: (pref.) exemplificabimus per privilegiorum subiectionem

Cf. BSB, Clm 6911 fols. 45v-46r.

Rubric: Secuntur exempla privilegiorum cum pertinentiis. Privilegium super collationem ville ad illamque(?)
Incipit: In nomine domini Amen. Cum tempus nostrum contina revolucione prochdolor sic labatur
(fols. 38v-39r)

Other documents

Rubric: Tunc sequitur de quibusdam formulis in spiritualis negociis conscribuntur. De citatione iudicis delegati.
(fols. 39v-50r)

Privileges, judicial letters, etc.

Incipit: Innocencius episcopus servus servorum […] B. decano totique conventui […] Cum ad regimen ideo Romane ecclesie sumus vocati
Rubric: (fol. 40v) Exemplum de communibus. Habuistis exemple de priuilegiis principum summorum, per quem modum ipsi solent dare munime⟨n⟩ta. Nunc uideamus de communibus aliorum iudicum priuilegiis
Rubric: (fol. 43r) Superius visum est de litteris principum in utroque gradu, et de priuileg(ium) instrumentis formatis, cartis et similia(?). Nunc videndum est de litteris querimoniis et ipsis citacionibus

Bottom of col. 50rb originally blank, later filled by two short additions:

Incipit: Ego .N. sancte Romane ecclesie minster licet contra sententiam .N. patriarche
Incipit: Ego .N. sancte sedis Salzpurgensis ecclesie minister
(fols. 50v–53r)

Model letters

The first five letters (fols. 50v-51v) are highly rhetorical models for general occasions.

Rubric: In hac littera commendatur talis de suo pulchro dictamine
Incipit: Qui meliflui oris est Syrene consimilis

These are followed without a break (fols. 51v-53r) by letters with a central European setting, several in the name of Albrecht, Duke of Austria and Styria to H. [perhaps Henry VI, d. 1335] Duke of Carinthia, Count of Tyrol (e.g. fol. 52r); at fol. 53r is a letter from Ladislaus [Wenceslas III] king of Hungary to pope Clement [V] for assistance against the Tartars

Rubric: (fol. 51v) Littera de duce ad ducem vt subueniat sibi cum aliquibus armatis
Incipit: Toto mentis desiderio affini suo H. spectabili duci R. domino C. comiti Tyrol. et Goricie … Alb. dux Austrie et Styrie obsequium
(fols. 53r-54r)

Exordia

Rubric: Nota ista sunt pulcerima exordia priuilegiorum
Incipit: Cum res gesta per scripta hominum memorie commendatur

Followed without a break by longer extracts from model letters; one in the name of O. bishop of Cologne, another in the name of F. comes de ‘Schonneberch’

(fols. 54r-61v)

Model letters

Rubric: Mandatum decimarum solvendarum
Incipit: K. dei gratia sancte sedis Aquilegen. patriarcha dilecto filio M. plebano de Salcano salutem

For fol. 58v see H. Hageneder, 'Beiträge zur Geschichte der Minoriten in Enns von den Anfängen bis 1553, Mitteilungen des Oberösterreichischen Landesarchivs 11 (1974) 249-58 at 252-3 and n. 27. For fol. 61r see Eveline Brugger/Birgit Wiedl, Regesten zur Geschichte der Juden in Österreich im Mittelalter. Band 1: Von den Anfängen bis 1338 (2005), no. 72.

(fols. 61v–65r)
Rubric: In hoc tractatu describit Cassidorus utilissimas particulas sive clausulas epistolarum quas elegit de[sic] rethorica Tulij, secundum diversus respectus, ut infra. Primo de litteris assensitivis
Incipit: Cum tempore necessitatis amicus probetur

The connection with Cassiodorus is not clear; the text seems to be interspersed with fuller model letters.

(fols. 65r–72v)

Model letters

Rubric: De legatione in nuncium recomissa(?)
Incipit: Legatione domini mei et patris Salzpurgensis archiepiscopi et domini mei Chieme. [i.e. Chiemsee, Tyrol] ecclesie archiepiscopo
Final rubric: Expliciunt dictamina de Scartabello fratris hermani

'Frater Hermanus' is unidentified.

(fols. 72v-74v)

Model letters

Rubric: Scribit episcopus tali communi
Incipit: Nobilibus et p⟨ru⟩dentibus viris […] Fr. miseratione divina Po⟨r⟩tuensis et sancte Rufine episcopus
Explicit: comoda promptiores. Datum.

Many of the places mentioned in the letters and documents are in southern Austria and Friuli (cf. E.P. Goldschmidt cat. 100 p.10).

Physical Description

Form: codex
Support: parchment

Collation

4–5(8), 6(10), 7(6), 8–9(8)

Layout

Ruled in ink for 2 columns of 36-40 lines. Ruled space 165-70 × 130 mm.

Hand(s)

Gothic bookhand

Decoration

3-, and 2-line red initials, often with penwork flourishing in red and brown inks.

History

Origin: 14th century, first half ; Austrian, South

MS. Lat. misc. d. 68 - part D (fols. 75-98)

Contents

Language(s): Latin

12. (fols. 75r-86v)
Henricus de Treviso, Dictamina
Rubric: Incipiunt dictamina peritissiml Rethorici pie memorie magistri Heinrici regie civitatis Tarvisinensis [Treviso] doctoris. Primo scribit parentes eorum filio studenti iubent et incitant ut audiat leges etc.
Incipit: Elevata est disposicio sciencie supra cedros Lybani supra omne preter deum
Explicit: nec pueros erudire
Final rubric: Expliciunt dictamina Magistri Heinrici moderni

No other manuscripts are known. Including letters in the names of or supposedly addressed to R. bishop of ‘Cat.’ (fol. 79r), R. bishop of ‘Venar.’ (fol. 81r), G. bishop of Treviso [?Gualterius, c. 1251-5], (fol. 81v), Gregory, bishop of Syracuse [c. 1233-54] (fol. 86r).

13. (fols. 86v-98v)
Amadeus de Regio, Dictamina
Rubric: Incipiunt dictamina magistri Amandi de Regio
Incipit: Occurit nobis ex porte vestra littera quedam que auctoritatum monita prefulget
Explicit: auxiliante domino abigemus

No other copies are known. It is not entirely certain if this forms a single text, or (if not) where any constituent parts or additions begin and end. At fol. 89r-v are letters to ‘magistro Amadeo de Tarvisio’ (possibly the author?); fol. 92r, ‘Scribit dominus apostolicus domino G. Placen. condolens de rabie Ezelini’ [Ezzelino III da Romano, d. 1259]; fol. 93r ‘Hec est arenga de morte Ezelini …’; fol. 93v, ‘Scribit dominus G. de Camino super promocionem suam’; 95v, ‘scribit dominus patriarcha domino G. de Camino’; fol. 97v, on the election of a patriarch of Aquileia; Austrian examples fol. 98r-v.

Physical Description

Form: codex
Support: parchment

Collation

10–12(8); framed catchword on fol. 90v.

Layout

Ruled in ink for 2 columns of usually 40 lines. Ruled space 165-70 × 130 mm.

Hand(s)

Gothic bookhand

Decoration

3- and 2-line red initials, sometimes with penwork flourishing in red and brown inks.

History

Origin: 14th century, first half ; Austrian, South

MS. Lat. misc. d. 68 - part E (fols. 99-106)

Contents

14. (fols. 99r-106v)
Formulary of model letters
Rubric: responsiva ad premissivam
Incipit: Quamvis ex tuarum serie literarum ob incomoda que pateris dolorem concepi
Explicit: et ad laurum eterne vite feliciter vos perducat
Final rubric: Explicit conieries dictaminum honestissime et specialissime exceptorum secundum usum modernorum [artis written over an erasure] retorice facultatis
Colophon: Detur pro penna scriptori pulchra puella

References to Bologna (fol. 99r); ‘super promocione domini G. de Camino’ [of Feltre] (fol. 103r); L. podesta of Ferrara to P[ietro] Gradenigo, doge of Venice [1289-1311] (fol. 103r); P[hilip] archbishop of Naples [1288-1301] (fol. 104r).

Language(s): Latin

Physical Description

Form: codex
Support: parchment

Collation

13(8); leaf signatures i to iiij.

Layout

Ruled in ink for 2 columns of 36-38 lines; ruled space 165 × 130 mm.

Hand(s)

Gothic bookhand.

Decoration

2-line coloured red initials with simple ornament.

Descenders on the bottom line sometimes extending into decorative forms.

History

Origin: 14th century, first half ; Austria, South

Additional Information

Record Sources

Description (April 2021) by Peter Kidd, edited by Matthew Holford.

Digital Images

Digital Bodleian (full digital facsimile)

Bibliography

Last Substantive Revision

2021-04: Description fully revised for Polonsky German digitization project.